การประยุกต์ใช้ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ในทางสาธารณสุข

ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์  หมายถึง กระบวนการจัดการข้อมูลที่เกิดขึ้นที่มีความเกี่ยวข้องกับตำแหน่งหนึ่งๆ ที่สัมพันธ์กับพื้นผิวโลก โดยอาศัยคอมพิวเตอร์เป็นเครื่องมือในการจัดเก็บ วิเคราะห์  ประมวลผล เชื่อมโยงข้อมูลเชิงพื้นที่ที่อ้างอิงพิกัดจริงบนพื้นผิวโลก พร้อมทั้งรายละเอียดของวัตถุหรือพื้นที่นั้นๆ เพื่อให้ได้ผลลัพธ์ที่ดีที่สุดตามที่ต้องการ องค์ประกอบของระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์การใช้ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์เพื่อวิเคราะห์ข้อมูลเชิงพื้นที่ ระบบต้องมีองค์ประกอบทั้ง 5  องค์ประกอบ

คือ 1) คน 2) ข้อมูล 3) Software 4) Hardware 5) ประมวลผล ลักษณะข้อมูล GIS ลักษณะข้อมูลในระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ ประกอบด้วย 2 ประเภท คือ     

1. ข้อมูลเชิงพื้นที่    เป็นข้อมูลที่สามารถอ้างอิงกับตำแหน่งทางภูมิศาสตร์ (Geo – referenced)ตามพื้นที่จริง ประกอบด้วย 2 ประเภท คือ                

1.1  ข้อมูลเวกเตอร์  (Vector Data)    เป็นการจัดเก็บข้อมูลกราฟิกที่อาศัยหลักทางคณิตสาสตร์เวกเตอร์ คือ เก็บข้อมูลทีละจุดหรือตำแหน่ง แต่ละตำแหน่งประกอบด้วยพิกัด X และ Yพร้อมข้อมูลทิศทาง เป็นข้อมูลที่ใช้พื้นที่ในการจัดเก็บจำนวนไม่มาก ข้อมูลเวกเตอร์สามารถแบ่งได้ 3 ชนิด ดังนี้                               

 -  จุด (Point) เป็นลักษณะของจุดในตำแหน่งใดๆ ซึ่งจะสังเกตได้จากขนาดของจุดนั้นๆ โดยจะอธิบายถึงตำแหน่งที่ตั้งของข้อมูล เช่น ที่ตั้งของจังหวัด เสาไฟฟ้า หม้อน้ำ เป็นต้น

- ลายเส้น (Polyline) ประกอบด้วยลักษณะของเส้นตรง เส้นหักมุม และเส้นโค้ง ซึ่งรูปร่างของเส้นจะอธิบายถึงลักษณะต่างๆ โดยอาศัยขนาดทั้งความกว้างและความยาว เช่น ถนน หรือแม่น้ำ เป็นต้น                                - เส้นรูปปิดหรือพื้นที่ (Polygon)  เป็นลักษณะของพื้นที่ ที่อธิบายถึงขอบเขตเนื้อที่และเส้นรอบวง ประกอบด้วยจุดพิกัดตำแหน่งแต่ละจุดที่เชื่อมต่อกันด้วยเส้นแต่ละเส้นต่อเนื่องกันที่มีจุดเริ่มต้นและจุดสุดท้ายที่เดียวกัน                

1.2  ข้อมูลราสเตอร์ (Raster Date) คือ จุดของเซลล์ที่อยู่ในแต่ละช่วงสี่เหลี่ยม (grid)โครงสร้างของราสเตอร์ ประกอบด้วยชุดของเซลล์หรือ Pixel   เป็นข้อมูลอยู่บนพิกัดรูปตารางแถวนอนและแถวตั้ง แต่ละ cell อ้างอิงโดยแถวและสดมภ์ภายใน grid cell จะเป็นตัวเลข เช่น ภาพถ่ายดาวเทียมและภาพถ่ายทางอากาศ             

     2. ข้อมูลเชิงคุณลักษณะ ข้อมูลเชิงคุณลักษณะหรือลักษณะประจำที่เกี่ยวข้องที่ไม่อิงพื้นที่ (Attribute Data) ได้แก่ คุณสมบัติของเอนติตี้ทางพื้นที่ที่แสดงรายละเอียดของพื้นที่หรือตำแหน่งนั้นๆ GIS ทำอะไรได้บ้าง 
1. Location what is at…? ตอบคำถามว่ามีอะไรอยู่ที่ไหน
2. Condition where is it? ตอบว่าสิ่งที่อยู่ในข้อกำหนด(Criteria) ที่ระบุมานั้น อยู่ที่ไหน
3. Trends what has changed since…? สามารถบอกได้ว่าในช่วงระยะที่ผ่านมามีแนวโน้มการเปลี่ยนแปลงเป็นอย่างไรและในอนาคตจะเป็นอย่างไรบ้าง4. Patterns what spatial patterns exist? สามารถบอกได้ว่ารูปแบบของความสัมพันธ์เชิงพื้นที่เป็นอย่างไร เป็นกลุ่มเป็นก้อน กระจุกตัว กระจายตัว เป็นต้น5. Modeling What if…? สามารถสร้างแบบจำลองเพื่อตอบคำถามว่าจะมีอะไรเกิดขึ้นหาก... คำถามนี้จะเกี่ยวข้องกับการคาดการณ์ว่าจะมีอะไรเกิดขึ้นหากมีปัจจัยอิสระ (Independencefactor) เป็นตัวทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลง

GIS ทำอะไรไม่ได้บ้าง 

1. ไม่สามารถปรับปรุงคุณภาพของข้อมูลดิบ (Raw data) ให้มีความถูกต้อง หรือแม่นยำขึ้น

2. ไม่สามารถระบุความผิดพลาดของข้อมูลอรรถาธิบายได้ 

3. ไม่สามารถระบุได้ว่าแบบจำลองในการวิเคราะห์ หรือเงื่อนไขต่างๆ ที่นักวิเคราะห์ GIS หรือผู้มีอำนาจตัดสินใจได้เลือกไปนั้น ถูกต้องหรือไม่ 

การศึกษาระบาดวิทยาของโรคไข้เลือดออก (อารีรัตน์, 2536)  โดยการนำระบบ satellite ที่ชื่อว่าThe National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA)  ที่สามารถคำนวณขนาดพื้นที่ของป่าในแต่ละจังหวัดของประเทศไทย รวมทั้งเปอร์เซ็นต์พื้นที่ป่าอีกด้วย เพื่อนำข้อมูลดังกล่าวมาศึกษาถึงอุบัติการณ์ของการระบาดของโรคไข้เลือดออก  นอกจากนี้ GIS ดังกล่าวยังรวมถึงอุปกรณ์ที่เรียกว่า Global Positioning System (GPS) มาใช้ในการศึกษาเชิงระบาดวิทยาของยุงในเขตหมู่บ้านของพื้นที่ตัวอย่าง (จังหวัดตาก) งานวิจัยครั้งนี้ถือว่าช่วยในการดำเนินงานด้านการศึกษาพื้นที่ที่มีความเสี่ยงต่อการระบาดของยุงลายและโรคไข้เลือดออก เป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ นอกจากนี้ยังมีการนำเอา GIS มาใช้ในการศึกษาพฤติกรรมการผสมพันธุ์ของยุงที่ก่อให้เกิดโรคมาลาเรีย  ทั้งนี้ได้นำเอาเครื่องมือ GPS เข้ามาช่วย ทำให้ฐานข้อมูลที่สร้างขึ้นมีความสมบูรณ์ในการวางแผนการควบคุมยุงก่อนที่จะเจริญเต็มวัยและก่อโรค (Sithiprasasna et al., 2005)  ส่วนการนำเอา GIS มาใช้ในพื้นที่สำรวจ (จังหวัดราชบุรี) ร่วมกับการตรวจทางห้องปฏิบัติการที่ใช้ในการยืนยันการติดเชื้อ Dengue virus-infected Aedes mosquito  เพื่อช่วยในการเฝ้าระวังและควบคุมการระบาดของโรคไข้เลือดออกนั้น พบว่าประสบความสำเร็จในการใช้เป็นEpidemiologic tool  เพื่อเตือนให้มีการตั้งรับกับสถานการณ์การระบาดของโรคไข้เลือดออกได้เป็นอย่างดี 

ที่มา : เอกสารประกอบการประชุมวิชาการประจำปี ครั้งที่ 1 เรื่อง โรคติดเชื้อจากปรสิตในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนล่าง วันที่ 29 มิถุนายน 2550 วิทยาลัยแพทยศาสตร์และการสาธารณสุข มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี

งานด้านการชลประทาน

การประยุกต์ใช้ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร GIS ในงานด้านชลประทาน ตามประเด็นยุทธศาสตร์หลักของกรมชลประทานที่การบริหารจัดการน้ำมีส่วนเกี่ยวข้อง ถือเป็นภารกิจหลักอันสำคัญ ได้แก่ การจัดหาน้ำเพื่อการเกษตรอย่างพอเพียง การป้องกันและบรรเทาภัยจากน้ำ และการพัฒนาบริหารจัดการน้ำอย่างบูรณาการปัจจุบันกรมชลประทานได้นำเอานวัตกรรมทางเทคโนโลยีเข้ามาประยุกต์ใช้ และมีบทบาทในการบริหารจัดการเพื่อให้บรรลุเป้าหมายตามยุทธศาสตร์หลักดังกล่าว โดยเฉพาะอย่างยิ่งเทคโนโลยีทางด้านภูมิสารสนเทศ (Geo-Informatics) ซึ่งเป็นเทคโนโลยีที่สามารถรวบรวม จัดเก็บ จัดการ วิเคราะห์และตีความข้อมูลข่าวสารเชิงพื้นที่ นั่นคือ

ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ (Geographic Information System: GIS) ระบบการกำหนดตำแหน่งบนโลก(Global Positioning Systems: GPS) การรับรู้จากระยะไกล (Remote Sensing: RS) การสำรวจด้วยภาพถ่าย(Photogrammetry) และเทคโนโลยีการทำแผนที่ (Mapping Technologies) มาใช้ในงานชลประทานส่วนต่างๆ ได้แก่ งานด้านการบริหารโครงการ เช่น วางแผนการชลประทาน โดยเฉพาะการให้ข้อมูลเกี่ยวกับคลองชลประทาน แม่น้ำ ลำคลอง หนองน้ำ อ่างเก็บน้ำและเขื่อน วางแผนพัฒนาและจัดการทรัพยากรน้ำในแต่ละลุ่มน้ำ ศึกษาการใช้ประโยชน์ที่ดินในบริเวณพื้นที่ลุ่มน้ำ เพื่อการพิจารณาโครงการชลประทานเบื้องต้น

ที่มา : ฝ่ายบริหฝ่ายบริหารจัดการน้ำ ส่วนจัดสรรน้ำและบำรุงรักษาารจัดการน้ำ